Năm 1952, John B. Calhoun, một chuyên gia tập tính học và nghiên cứu hành vi người Mỹ, đã thực hiện một thí nghiệm trên quần thể chuột để đánh giá những hành vi bất thường trong tình huống mật độ dân cư đông đúc. Thuật ngữ "Tha hóa hành vi" (Behavior sink) sau đó được John B. Calhoun đưa ra trên cơ sở thí nghiệm trên những con chuột cho thấy những tác động xấu của quá tải dân số trên loài gặm nhấm, từ đó kết luận rằng đây có thể là một số phận tương tự về tương lai của loài người.
Thí nghiệm "Vũ trụ 25"
Thí nghiệm do ông Calhoun xây dựng sẽ cung cấp điều kiện sống lý tưởng cho 4 cặp chuột trong một không gian giới hạn, và quan sát quá trình phát triển của quần thể chuột. Chuột ở “Vũ trụ 25” được chăm sóc rất kỹ lưỡng với đầy đủ thức ăn nước uống để chúng có thể ăn uống thỏa thích, nguyên liệu làm tổ được cung cấp đầy đủ và sạch sẽ để chuột cái có thể nuôi chuột con một cách an toàn và yên bình. Diện tích lồng nuôi chuột có thể chứa được 3.840 con, bốn cặp chuột giống được chọn là những con khỏe mạnh nhất từ Viện Y tế Quốc gia để loại trừ nguy cơ bệnh dịch hoặc dị tật bẩm sinh.
Những rối loạn hành vi
Sau ngày thứ 315 của thí nghiệm, xã hội chuột bắt đầu khủng hoảng.
Biểu hiện tha hóa đầu tiên là một số con chuột đực bắt đầu có hành vi đồng tính luyến ái khi liên tục giao phối với bất kỳ con chuột nào tình cờ ở gần đó, dù là cái hay đực.
Ngoài việc giảm khả năng sinh đẻ, hành vi của chuột cái và chuột đực thay đổi đột ngột. Mối liên hệ xã hội bị phá vỡ, chuột đực không có lý do gì lại đột nhiên thích chiếm cứ lãnh thổ và nguồn thức ăn (trong khi có rất nhiều thức ăn và không gian). Chúng trở nên chán nản, lập “hội” riêng và thỉnh thoảng cắn xé nhau mà không có lý do. Nhiều con chuột cũng bắt đầu giết hại và ăn thịt lẫn nhau cho dù nguồn thức ăn thừa thãi. Tương tự, chuột cái cũng bắt đầu bỏ bê con cái và thậm chí tấn công con mình. Hậu quả là dần dần cả con cái và con đực đều ngừng sinh sản.
Các cọn chuột co cụm lại theo nhóm 50 con hoặc nhiều hơn, chui vào các phòng được thiết kế chỉ cho 15 con. Các phòng khác đầy chỗ ngay bên cạnh thì không có con nào vào.
Nhiều con chuột tranh giành số vị trí có hạn. Những con lép vế phải chịu sự khiêu khích và tấn công của các con khác, và một số nạn nhân này lại trở thành kẻ khiêu khích, đẩy nhanh vòng xoáy bạo lực trong cộng đồng chuột. Trong những nhóm chuột biểu hiện bất bình thường nhất, tỉ lệ chết của con non lên tới 96%. Trong môi trường bất ổn, rất nhiều chuột cái không thể có thai, hoặc chết trong khi sinh. Số còn lại không hoàn thành chức năng của chuột mẹ và ruồng bỏ chuột con. Chúng trở thành những kẻ khiêu khích chính, và có khi còn đánh nhau với chuột đực nhằm thay thế vị trí của con đực đầu đàn.
Một thế hệ chuột con bị mẹ ruồng bỏ, sẽ lớn lên mà không thể kết nối với xã hội chuột, chúng sống tách mình. Một nhóm nhỏ chuột cái và chuột đực tách mình khỏi xã hội chuột để sống trong các tầng cao hơn. Những con chuột này không làm gì ngoài việc ngủ, ăn và làm sạch lông, bộ lông của chúng bóng mượt hơn trông thấy. Do sống biệt lập ở tầng cao nên chúng không bị tấn công và không có sẹo. Chúng dường như mất hứng thú với mọi mối quan hệ xã hội, từ chối giao tiếp hay giao phối. Chúng không sinh nở, đấu đá mà chỉ quan tâm tới ăn uống, ngủ và chăm sóc cho bản thân.
Do số lượng chuột tham gia sinh sản ngày càng giảm nên số lượng chuột trong quần thể cũng suy giảm. Đến giai đoạn cuối, có những con không bị ảnh hưởng bởi bạo lực và tử vong, nhưng chúng cũng không có hứng thú đi tìm bạn tình và cũng không muốn chăm sóc con non. Ngay cả khi số lượng đàn chuột giảm về mức ban đầu, chúng cũng từ chối sinh sản hoặc giao tiếp với nhau như trước. Toàn bộ cấu trúc xã hội của bầy chuột đã sụp đổ.
Chỉ trong trong hai năm, gần như toàn bộ công dân chuột trong xã hội "Vũ trụ 25" đã chết sạch. Calhoun lưu ý rằng mặc dù đàn chuột sống thêm vài tháng nữa nhưng chúng thực sự đã chết từ ngày 315 – ngày mà mối liên kết xã hội giữa đàn bắt đầu bị sụp đổ. Ông viết: “Tinh thần đã chết (đó là cái chết đầu tiên). Chúng không còn có thể thực hiện những hành vi phức tạp hơn để tồn tại. Những con sống trong bối cảnh đó đều sẽ chết”
Một số cột mốc đáng chú ý về quần thể chuột được ông Calhoun ghi lại:
- Số lượng chuột tăng gấp đôi mỗi 55 ngày đầu tiên.
- Con số này tiếp tục tăng mạnh và đạt mốc 620 con chuột vào ngày thứ 315.
- Sau đó tốc độ tăng dân số bắt đầu chậm lại, phải mất 145 ngày để số lượng chuột tăng gấp đôi lên mức trên 1.200 con. Điều này có vẻ vô lý vì có thừa mứa không gian và thức ăn để chúng sinh sản thêm gần 3.000 con chuột nữa.
- Trong khoảng thời gian từ ngày thứ 315 trở đi, ghi nhận những con chuột không còn có thể giữ được cấu trúc xã hội và trạng thái hành vi bình thường.
- Lần sinh nở thành công cuối cùng của quần thể này là vào ngày thứ 600, đó cũng là khi số lượng quần thể chuột đạt mức tối đa: hơn 2000 con
- Sau đó số lượng chuột giảm dần do không có chuột con sinh ra để thay thế cho số chuột bị chết đi.
- Những con chuột thuộc những lứa sau cùng đã không chịu giao phối nữa, số lượng quần thể vì vậy không thể hồi phục cho tới khi cả quần thể bị tuyệt diệt. Con chuột cuối cùng chết vào ngày 1.575.
Phim tài liệu về thí nghiệm của ông Calhoun, sản xuất năm 1970-1972: https://www.youtube.com/watch?v=iOFveSUmh9U
Ảnh: Ông Calhoun và không gian quần thể chuột do ông và nhóm thí nghiệm xây dựng
